Deze les is gebaseerd op een lesbrief uit het ideeëntoestel. Dit prachtige boek vol lessuggesties creatieve denkvaardigheden is geschreven door David van der Kooij en Anouk Wissink (2015). Kijk voor meer informatie op de website van het ideeëntoestel.
Eén van de deelvaardigheden van creatief denken is het leggen van nieuwe verbanden (associatief denken). Van der Kooij & Wissink (2013) onderscheiden vijf creatieve domeinen en vaardigheden. Dit zijn: ontdekken & ontdekken, verbinden & vergelijken, veranderen & vervormen, maken & reflecteren, doen & zijn. De les ‘groepjes maken, zo of zo’ komt uit het domein verbinden en vergelijken. ‘Het domein waarin we leren om vergelijkingen en verbindingen te maken tussen kennis en ervaringen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben.’ (de Bruyn e.a, 2013).
Eén van de deelvaardigheden van creatief denken is het leggen van nieuwe verbanden (associatief denken). Van der Kooij & Wissink (2013) onderscheiden vijf creatieve domeinen en vaardigheden. Dit zijn: ontdekken & ontdekken, verbinden & vergelijken, veranderen & vervormen, maken & reflecteren, doen & zijn. De les ‘groepjes maken, zo of zo’ komt uit het domein verbinden en vergelijken. ‘Het domein waarin we leren om vergelijkingen en verbindingen te maken tussen kennis en ervaringen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben.’ (de Bruyn e.a, 2013).
Voorafgaand aan de les hebben de leerlingen onder begeleiding van de juf een enorme hoeveelheid spullen verzameld. Van dopjes tot rietjes, van papier tot aluminiumfolie. Dat was al enorm spannend. ‘Wat moeten wij hier nu mee?’ ‘Dit is toch allemaal troep?’ ‘Het heeft toch ook niks met elkaar te maken?’ Hoor ik de leerlingen zeggen.
Ik start de les met een kort verhaal. Ook gebruik ik de platen (als download te vinden op de website van het ideeëntoestel). De doordenkers (de personages in het ideeëntoestel) hebben een enorme troep gemaakt van het huis. Alle spullen liggen door elkaar. Ze gaan alle troep opruimen. Ze hebben besloten dat ze de spullen gaan categoriseren. Anders ligt nog steeds alles door elkaar. Ze bekijken de spullen goed en gaan aan de slag. De leerlingen krijgen de opdracht om naar de plaat op het bord te kijken. Op het wisbordje schrijven ze voorwerpen op die zij bij elkaar zouden bewaren.
‘Ik bewaar de broccoli, de appel en de boontjes bij elkaar.’ ‘Die kan je allemaal eten’, legt een leerling uit. Een andere leerling sorteert de voorwerpen juist op kleur, een ander op vorm. Eén leerling merkt op: ik heb juist de zon, de bal en de eend bij elkaar gezet.’ ‘Zij hebben allemaal met buiten te maken.’
We kijken naar een plaat van de doordenkers die alle spullen hebben gecategoriseerd. Sommige spullen hebben dezelfde kenmerken (kleur, materiaal, grootte), maar toch zit er in ieder groepje minstens één voorwerp dat niet aan die kenmerken voldoet. Dat dwingt ons om verder te kijken dan de kleur of structuur. ‘Dit groepje is zo gemaakt omdat je uit al deze spullen kan drinken’, zegt een leerling. ‘Deze spullen kan je allemaal in een garage vinden’, merkt een ander op.
Ik start de les met een kort verhaal. Ook gebruik ik de platen (als download te vinden op de website van het ideeëntoestel). De doordenkers (de personages in het ideeëntoestel) hebben een enorme troep gemaakt van het huis. Alle spullen liggen door elkaar. Ze gaan alle troep opruimen. Ze hebben besloten dat ze de spullen gaan categoriseren. Anders ligt nog steeds alles door elkaar. Ze bekijken de spullen goed en gaan aan de slag. De leerlingen krijgen de opdracht om naar de plaat op het bord te kijken. Op het wisbordje schrijven ze voorwerpen op die zij bij elkaar zouden bewaren.
‘Ik bewaar de broccoli, de appel en de boontjes bij elkaar.’ ‘Die kan je allemaal eten’, legt een leerling uit. Een andere leerling sorteert de voorwerpen juist op kleur, een ander op vorm. Eén leerling merkt op: ik heb juist de zon, de bal en de eend bij elkaar gezet.’ ‘Zij hebben allemaal met buiten te maken.’
We kijken naar een plaat van de doordenkers die alle spullen hebben gecategoriseerd. Sommige spullen hebben dezelfde kenmerken (kleur, materiaal, grootte), maar toch zit er in ieder groepje minstens één voorwerp dat niet aan die kenmerken voldoet. Dat dwingt ons om verder te kijken dan de kleur of structuur. ‘Dit groepje is zo gemaakt omdat je uit al deze spullen kan drinken’, zegt een leerling. ‘Deze spullen kan je allemaal in een garage vinden’, merkt een ander op.
Nu is het tijd voor een opdracht. Alle leerlingen halen de spullen uit het eigen laatje. Nu maken ze groepjes van de spullen. Ze kijken naar de structuur, de kleur, de grootte of de betekenis van de spullen. Wanneer ze groepjes hebben gemaakt, laat ik ze kort vertellen waarom ze juist dit groepje hebben gemaakt. Daarna krijgen de leerlingen de opdracht om nogmaals de spullen uit het laatje te verdelen in groepjes. Alleen moeten ze nu andere groepjes maken. Dit zorgt ervoor dat er een compleet andere verdeling ontstaat. Zo hoort een liniaal niet meer bij het groepje ‘lange voorwerpen’, maar bij het groepje ‘rekenen’. Het stripboek dat eerst bij het groepje ‘boeken’ hoorde, hoort nu bij het groepje ‘flexibele voorwerpen’.
Bron: http://cwestgate1.workflow.arts.ac.uk/u7-practitioner-ursus-wehrli We bekijken een aantal schilderijen van Ursus Wehrli. Wehrli is een experimenteel artiest en komediant die kunst opruimt. Hij deconstrueert schilderijen en maakt groepjes van alle onderdelen. De leerlingen kijken met open ogen naar de vreemde schilderijen.
Wij gaan zelf ook een Wehrli maken. In tweetallen krijgen alle leerlingen een zak met materiaal. Dit materiaal leggen zij op de tafel. Hiervan maken wij een foto. Ze krijgen de opdracht om alle materialen in groepjes te verdelen. Hoe ze de groepjes verdelen, mogen ze zelf weten.
Al snel gaan ze aan de slag. Het is mooi om te zien dat de aanpakken tussen de tweetallen echt verschillen. Zo gaat er één groep aan de slag met het verdelen van de voorwerpen op kleur. Een ander tweetal kiest ervoor om de voorwerpen te verdelen op materiaal. Tussendoor stel ik vragen. ‘Waarom juist deze voorwerpen bij elkaar?’ ‘Welke eigenschappen heb jij gekozen?’
Wij gaan zelf ook een Wehrli maken. In tweetallen krijgen alle leerlingen een zak met materiaal. Dit materiaal leggen zij op de tafel. Hiervan maken wij een foto. Ze krijgen de opdracht om alle materialen in groepjes te verdelen. Hoe ze de groepjes verdelen, mogen ze zelf weten.
Al snel gaan ze aan de slag. Het is mooi om te zien dat de aanpakken tussen de tweetallen echt verschillen. Zo gaat er één groep aan de slag met het verdelen van de voorwerpen op kleur. Een ander tweetal kiest ervoor om de voorwerpen te verdelen op materiaal. Tussendoor stel ik vragen. ‘Waarom juist deze voorwerpen bij elkaar?’ ‘Welke eigenschappen heb jij gekozen?’
Uiteindelijk heeft iedere groep de spullen gecategoriseerd. Om de beurt vertellen de leerlingen hoe ze tot de verdeling zijn gekomen. Welke criteria hebben ze gebruikt? Was het moeilijk om de spullen in groepjes te verdelen? Heb je getwijfeld? Welk voorwerp zou je ook onder een ander groepje kunnen verdelen? Daarna maken we nog een foto. Zo is het verschil tussen de rommelige tafel en de georganiseerde groepjes goed te zien.
Na deze werkvorm is het tijd voor een afsluiter. Ik vraag aan de leerlingen of er iemand is die de klas in groepjes kan verdelen. Eén leerling steekt zijn vinger op. De leerlingen (en leerkrachten) worden verdeeld in groepjes. ‘Deze kinderen kunnen goed voetballen.’ ‘Daarom staan ze bij elkaar’, vertelt de leerling. ‘En al deze kinderen spelen graag op de computer.’ Ik laat nog twee andere leerlingen de klas in groepjes verdelen. Dit zorgt voor compleet andere groepjes. Een groepje op lengte, op haarkleur, sport etc.
Uiteindelijk komen wij tot de conclusie dat het nog niet zo makkelijk is om spullen te categoriseren. Er past zoveel bij elkaar! Er zijn immers steeds andere criteria te bedenken. Zo kan je blijven associëren. En dat is pas creatief denken!
Uiteindelijk komen wij tot de conclusie dat het nog niet zo makkelijk is om spullen te categoriseren. Er past zoveel bij elkaar! Er zijn immers steeds andere criteria te bedenken. Zo kan je blijven associëren. En dat is pas creatief denken!
Meer weten over creatief denken? Kijk op de website van creatief denken in onderwijs!
